Klee werd in 1879 in Bern geboren en overleed in Locarno in 1940. Hij twijfelde lang tussen schilderkunst, schrijven en muziek. Uiteindelijk volgt hij een opleiding aan de academie voor beeldende kunst van München, verblijft lang in Italië en brengt twee bezoeken aan Parijs, in 1905 en 1912. Ondanks meerdere artistieke breuken blijft München zijn thuishaven tot de oorlog. Hier ontmoet hij Vassily Kandinsky en de leden van Der Blaue Reiter, een groep kunstenaars die zich onder andere interesseren voor volkskunst en kindertekeningen. Een reis naar Tunesië in 1914 sterkt hem in zijn keuze: “Ik ben één met kleur. Ik ben kunstschilder.”. 

Ondanks deze bevestiging die lange jaren van introspectie kenmerkt, plaatst Klee, een kunstenaar die onophoudelijk twijfelt, zich altijd in een tussenwereld: tussen figuratie en abstractie, tussen schilderkunst en muziek, tussen oosten en westen, tussen praktijk en theorie, tussen gisteren en vandaag. Hij wil het zichtbare niet reproduceren, maar het onzichtbare vormgeven en werkt zijn benadering uit in zijn dagboek en zijn onderwijs. In 1920 komt hij bij Bauhaus, een school voor beeldend kunstenaars die in Weimar is opgericht door de architect Walter Gropius. In de jaren hierna wordt hij opgemerkt door de Franse surrealisten, die in hem een ‘inwendige schilder’ zien volgens de woorden van Antonin Artaud. Kort voor zijn overlijden trekken zijn werken de aandacht van Roger Dutilleul en Jean Masurel, de initiatiefnemers van de collectie moderne kunst van het LaM.

Net als vele avantgardistische kunstenaars zoekt Klee nieuwe vormen van schilderkunst. Al in 1902, na zijn terugkeer uit Italië, wordt hij zich bewust dat de kunst uit de Oudheid en de Renaissance niet compatibel is met zijn artistieke doelstellingen. Om uit de impasse van de academische regels te komen eniets nieuws te kunnen scheppen, moet hij de ‘oorspronkelijke bron’ identificeren waaruit – volgens de weergaven uit die tijd – elke kunstvorm voortkomt: “Ik zou als een pasgeborene willen zijn, niets weten van Europa, helemaal niets; de schrijvers en de modes niet kennen en bijna primitief zijn” schrijft hij in zijn dagboek.

In een tekst die hij in 1912 opstelde voor een tentoonstelling van Der Blaue Reiter verdedigt hij het “primitieve gestamel van een kunst die we eerder in etnografische musea of thuis, in de kinderkamer zouden aantreffen”. Hij heeft het ook op een welwillende toon over de kunst van “krankzinnigen” die hij “zeer serieus opvat, veel meer dan alle pinacotheken zodra het nu over hernieuwing in de kunst gaat”. Klee verwijst naar vele bronnen om kunst te herdefiniëren als een manier om “te verzamelen wat uit de diepte omhoog borrelt en dit doorgeven”.

et traject van de tentoonstelling licht de vier wegen uit die Klee koos om deze ‘dieptes’ te verkennen: gestichtskunst, kindertekeningen, niet-westerse kunst en prehistorische kunst. Zonder dat elk werk specifiek aan een formele bron wordt gekoppeld, opent de tentoonstelling voor het publiek een breed spectrum aan associaties en laat het tussen de verschillende zalen verbanden leggen en zijn eigen interpretatie vormen. Meerdere periodes worden weergegeven via het prisma van de zoektocht naar de herkomst: de context van Der Blaue Reiter in München, die van Dada in Zürich en het surrealisme in Parijs, de jaren onderwijs aan Bauhaus en uiteindelijk de ontvangst van Klee in de Verenigde Staten in de dertiger jaren.

COMMISSARISSEN

Sébastien Delot, directeur-conservator van het LaM
Fabienne Eggelhöfer, hoofdconservatrice van het Zentrum Paul Klee, Bern
Jeanne-Bathilde Lacourt, conservatrice belast met moderne kunst in het LaM